‘Amplitie is de nieuwe ambitie’
Terwijl Sabine Uitslag klaarstaat voor haar key-note, komt achteruit de zaal inwoner Gijs. “Vergeet mij niet, praat met mij”, is zijn boodschap. Zijn bijdrage raakt een gevoelige snaar: de transitie realiseren we niet vanachter onze bureaus en in vergaderkamers, we moeten het samen met ook onze inwoners doen. Laat dat nu precies de inspiratie zijn die Sabine Uitslag de aanwezigen wil meegeven.
E = A x K
Sabine Uitslag is onder meer bekend als spreker en theatermaker. Zij spreekt, schrijft en inspireert over wat er leeft in de zorg en samenleving. ‘Anders kijken, anders denken, anders doen’ is de titel van haar bijdrage. Dat is niet voor niets. “Vaak hebben we vooral oog voor kwaliteit. De acceptatie blijft achter. Maar wil je echt iets bereiken, dan heb je beide nodig”, trapt ze af. Op het scherm achter haar verschijnt groot de formule: E = A x K. Oftewel: effect is de vermenigvuldiging van acceptatie en kwaliteit.
Om-kijken
“De kwaliteit van zorg wordt bepaald door de kwaliteit van de relatie tussen mensen”, staat bij de dia op het scherm. “Het enige wat we nodig hebben, is elkaar ontmoeten”, bedoelt Uitslag ermee. Maar dat moet wel anders dan we nu vaak gewend zijn, is haar overtuiging. Ze schetst dat je pas anders kunt doen als je anders kijkt en denkt. “Ik geloof dat een mens vanuit zichzelf niet innovatief is. Je bedenkt wat je al weet”, zegt ze. “Om tot nieuwe ideeën te komen, moet je vanuit een ander perspectief kijken. Je eigen denkraam een beetje oprekken.” Dit gaat verder dan ‘omdenken’. Waar we naartoe moeten, is ‘om-kijken’. Niet alleen als ouder omkijken naar je kind of als school naar je leerlingen. Het gaat om omkijken naar elkaar.
Perspectivische lenigheid
Ter illustratie haalt Uitslag de ervaring aan van psychiater Dirk de Wachter. Toen hij eens op de intensive care lag, voelde hij zich vooral een stuk vlees in het systeem. Totdat een verpleegster op een goed ogenblik de vraag stelde: “Hoe gaat het met u?”. Uitslag: “Het was de vraag en de oprecht belangstellende blik die hem weer ‘aanwezig’ maakte. Het liet hem beseffen dat het gaat om omkijken naar de ander én om anders kijken. Als psychiater kijkt hij heel anders dan zijn patiënt. De kunst is om als psychiater of professional te kijken zoals de patiënt kijkt.” Uitslag noemt dit ‘perspectivische lenigheid’. Ze daagt de aanwezigen uit het zelf te doen: “Vergeet dat je bestuurder, beleidsmaker of zorgprofessional bent. Verbeeld je dat je de patiënt of de inwoner bent. Wat zie je dan?”
Ander paradigma
Volgens Uitslag moeten we toe naar een ander paradigma. “Het verleden heeft ons veel gebracht. Maar wat is geweest, kan niet meer. Waarom zitten we anders ook vandaag bij elkaar?”, zegt ze. De vraag is: hoe gaan we het dan anders doen? Uitslag waarschuwt de aanwezigen voor fragmentisme. “We zijn zo geneigd om een stukje van het geheel te bekijken en dat als waarheid te nemen. Het grote geheel zien we vaak niet.” Op het scherm verschijnt een afbeelding van een olifant en een heleboel ‘deskundigen’. Elke deskundige bekijkt een stukje van de olifant (het geheel) en trekt daardoor de verkeerde conclusies. Het nieuwe paradigma vraagt volgens Uitslag om ander leiderschap. We zijn tenslotte bezig met de overstap van de rationele, voorspelbare, eenvoudige en lineaire wereld naar de ‘VUCA wereld’. In deze nieuwe wereld weet niemand waar het naartoe gaat. De letters VUCA staan dan ook voor: volatility, uncertainty, complexity, ambiguity (volatiliteit, onzekerheid, complexiteit, ambiguïteit).
Amplitie
Een pasklaar antwoord op dit nieuwe leiderschap heeft Uitslag niet. Wel doet ze een handreiking met de introductie van een nieuwe term: amplitie. “Amplitie is de nieuwe ambitie”, stelt ze. “Hoe kun je ervoor zorgen dat je alle inwoners versterkt?” ‘Amplitie’ heeft volgens Uitslag niets te maken met preventie of curatie. ‘Preventie’ is immers gericht op mensen die tot een risicogroep behoren. En ‘curatie’ op mensen met problemen of ziekten. “Bij ‘amplitie’ zet je in op alle inwoners van de regio”, zegt ze. Het betekent bijvoorbeeld: veel meer aandacht voor het voorliggend veld. Maar ook: anders kijken, denken en doen. Als voorbeeld noemt ze het UMC. Na een operatie worden mantelzorgers al direct betrokken. Het effect: er blijkt 14% minder thuiszorg nodig. Uitslag adviseert ook om zorgmedewerkers en inwoners te betrekken. Zo besloot de directeur van het Meander-ziekenhuis om – tegen alle professionele adviezen in – inwoners uit te nodigen om in gesprek te gaan. Het bleek een succes. “Mensen voelden zich alleen al gezien”, aldus Uitslag.
Pijn mag
De key-note spreker komt met nog een aantal termen: verstillen/vertragen, verstaan, vertrouwen, verbinden. “Je kunt pas verbinden als je elkaars taal verstaat. Je kunt pas vertrouwen als je verbindt”, legt ze uit. Ook dit zijn volgens haar voorwaarden voor de transformatie. En niet onbelangrijk: je moet ook wíllen. “Er is zoveel schijn-willen”, stelt Uitslag. “Maar als je écht iets wilt, gebeurt het.” Vragend kijkt ze de zaal in. “Toch?”, checkt ze. Instemmend geknik krijgt ze als reactie. Natuurlijk klinkt dit eenvoudig, concludeert Uitslag. Toch komt er best veel bij kijken. Ze laat de ‘Drift X-curve’ van Derk Loorbach zien. Dit model toont dat transitie gepaard gaat met pijn. Aan de hand van een rups vertelt ze: “Je kunt de rups uit elkaar trekken en de pootjes eraf halen. Dan verander je de rups. Maar een transitie is het pas als de rups verandert in een vlinder. Je krijgt iets heel anders. Daar hoort pijn bij. Transitiepijn.” Uitslag wil die pijn centraal stellen in ook de beweging die we in de regio Apeldoorn/Zutphen maken. “Pijn mag”, benadrukt ze.
Transitieplezier
Kortom, willen we de transitie echt succesvol laten zijn? Dan moeten we anders kijken. Dat betekent: omkijken naar elkaar. We moeten ook anders denken. Oftewel: omdenken. En we moeten anders doen. Waarbij het startpunt is: degenen voor wie we dit doen. Echt willen, is daarvoor nodig. Evenals ‘ego-arm’ leiderschap. “Deze leiders durven te zeggen: ‘Het maakt niet uit of mijn organisatie er straks nog is. Ik wil dat de patiënt goede zorg krijgt’”, legt Uitslag uit. Tot slot is het zaak om te verstillen/vertragen, verstaan, vertrouwen en te verbinden. Het laatste advies: zet transitiepijn om in transitieplezier. “Kom samen in beweging. Ik wens jullie ontzettend veel transitieplezier, met een beetje pijn”, besluit Uitslag haar key-note.